[[

पीरियॉडिक टेबल कै जनक मेन्डेलेयव
An 18-column form of the periodic table, positioning Ce−Lu and Th−Lr between groups 3 and 4, in periods 6 and 7.

पीरियॉडिक टेबल अंग्रेज़ी: periodic table रासायनिक तत्वन् कै एक्कै जगहि एक्कै बक्सा मा देखावै वाला व्यवस्था होय। अबहिन पीरियॉडिक टेबलमा ११७ ज्ञात तत्व हैं। रूसी रसायन-शास्त्री मेन्डेलेयव सन १८६९मा पीरियॉडिक नियम निकारिन। एकरे अनुसार,

"तत्वन कै भौतिक औ रासायनिक गुण ओन्हन कै परमाणुभार कै पिरियाडिक फलन होँय।"

मतलब यदि तत्वन कै परमाणु भार कै बढत क्रम मा रक्खा जाय तौ अइसन तत्व जवने कै गुण एक्कै मेर रहि उ एक्ठु निश्चित अवधि कै बाद आई। मेन्डेलेयव इ टेबल कै सहारे तत्वन कै भौतिक औ रासायनिक गुण पेरिओडिक या एक निश्चित अवधि कै बाद दोहराएक पहलूकै प्रदर्शित करेक प्रयत्न करिन। [१] रसायन शास्त्रीन् कै लिये पीरियॉडिक टेबल बहुतै महत्वपूर्ण अव जरुरी है । मेन्डेलेयव कै पीरियॉडिक टेबल मा कुल ८ वर्ग हैं काहे से उ समय निष्क्रिय गैस कै खोज नाइ भवा रहा। बाद मा निष्क्रिय गैस कै खोज कै बाद मा आधुनिक पीरियॉडिक टेबल मा ९ वां वर्ग कै सामिल कइ गै । इ ९ वां वर्ग कै ० (शून्य वर्ग) कहि जात है । वर्ग एक से आठ कै रोमन अक्षर I, II, III, IV, V, VI, VII औ VIII से देखाइ जात है। ९ वां वर्ग कै ० से देखाइ जात है।पीरियॉडिक टेबल विकास कै अन्तिम चरण मा राग, वर्नर, बोहर औ बरी आदि वैज्ञानिक मिलिकै एकर आधुनिक रूप बनाइन जवन वर्तमान मा चलत है । यन लोग मेन्डेलेयव कै पीरियॉडिक टेबल मा मौजुद श्रेणिन कै खतम कइकै औ वर्गन् कै संख्या ९ से बढाइ कै १८ करिन।

रासायनिक तत्व सम्पादन

क्र.सं. -- तत्व कै हिन्दी नाँव -- प्रतीक -- अङ्ग्रेजी नाँव/उच्चारण

१ -- उदजन—उ/H -- Hydrogen/हायड्रोजन
२ -- यानाति—या/He—Helium/हेलियम
३ -- लघ्वातु—ल/Li—Lithium/लिथियम
४ -- विडूर—वि/Be—Beryllium/बेरिलीयम
५ -- टांकण—टा/B—Boron/बोरॉन
६ -- प्रांगार—प्रा/C—Carbon/कार्बन
७ -- भूयाति—भू/N—Nitrogen/नायट्रोजन
८ -- प्राणवायु—जा/O—Oxygen/ऑक्सिजन
९ -- तरस्विनी—त/F—Fluorine/फ्लूरिन
१० -- शिथिराति—श/Ne—Neon/निऑन
११ -- क्षारातु—क्षा/Na—Sodium/सोडियम (ल्याटिन शब्द 'Natrium' से)
१२ -- भ्राजातु—भ्र/Mg—Magnesium/मॅग्नेशियम
१३ -- स्फट्यातु—स्फAl—Aluminium/अॅल्युमिनियम
१४ -- सैकता—सैSi—Silicon/सिलिकॉन
१५ -- भास्वर—भा/P—Phosphorus/फॉस्फोरस
१६ -- गन्धक—ग/S—Sulfur/सल्फर
१७ -- नीरजी—नी/Cl—Chlorine/क्लोरीन
१८ -- मंदाति—मंAr—Argon/आर्गॉन
१९ -- दहातु—द/K—Potassium/पोटॅशियम (जर्मन भाषाका शब्द 'Kalium' से)
२० -- चूर्णातु—चू/Ca—Calcium/कॅल्शियम
२१ -- स्तोकातु—स्त/Sc—Scandium/स्कॅन्डीयम
२२ -- रंजातु—रं/Ti—Titanium/टायटॅनियम
२३ -- रोचातु—रो/V—Vanadium/व्हॅनॅडियम
२४ -- वर्णातु—व/Cr—Chromium/क्रोमियम
२५ -- अयस—अ/Mn—Manganese/मँगनीज
२६ -- लोहा—लो/Fe—Iron/आयर्न (ल्याटिन शब्द 'Ferrum' से)
२७ -- केत्वातु—के/Co—Cobalt/कोबाल्ट
२८ -- रूपक—रू/Ni—Nickel/निकेल
२९ -- ताम्र—ता/Cu—Copper/कॉपर (ल्याटिन शब्द 'Cuprum' से)
३० -- जस्ता—ज/Zn—Zinc/ज़िंक
३१ -- द्रवातु—द्र/Ga—Gallium/गॅलियम
३२ -- सिकातु—सि/Ge—Germanium/जर्मेनियम
३३ -- नैपाली—ने/As—Arsenic/आर्सेनिक
३४ -- मेचाग्नि—मे/Se—Selenium/सेलेनियम
३५ -- दुराघ्री—दु/Br—Bromine/ब्रोमीन
३६ -- लीनाति—ली/Kr—Krypton/क्रीप्टॉन
३७ -- दीपातु—दी/Rb—Rubidium/रूबिडीयम
३८ -- शोणातु—शो/Sr—Strontium/स्ट्रोंटियम
३९ -- भृशला—भृ/Y—Yttrium/यट्रियम
४० -- गोमेदातु—गो/Zr—Zirconium/ज़िरकॉनियम
४१ -- काशातु—का/Nb—Niobium/नायोबियम
४२ -- संवर्णातु—सं/Mo—Molybdenum/मॉलिब्डेनम
४३ -- चेष्टातु—चे/Tc—Technetium/टेक्नेटियम
४४ -- नक्षरातु—क्ष/Ru—Ruthenium/रुथेनियम
४५ -- नाम्लातु—ना/Rh—Rhodium/ऱ्होडियम
४६ -- निचूषातु—नि/Pd—Palladium/पॅलॅडियम
४७ -- चाँदी—चाँ/Ag—Silver/सिल्वर (ल्याटिन शब्द 'Argentum' से)
४८ -- मृज्यातु—मृ/Cd—Cadmium/कॅडमियम
४९ -- नैलातु—नैलातु/In—Indium/इंडियम
५० -- त्रपु—त्र/Sn—Tin/टिन (ल्याटिन शब्द 'Stannum' से)
५१ -- अंजन—अं/Sb—Antimony/अँटिमनी (ल्याटिन शब्द ' Stibium' से)
५२ -- टेलुरियम—/Te—Tellurium/टेलुरियम
५३ -- जंबुकी—जं/I—Iodine/आयोडिन
५४ -- जेनान—Xe—Xenon/ज़ेनॉन
५५ -- सीजियम—Cs—Caesium/सीजीयम
५६ -- बेरियम—Ba—Barium/बेरियम
५७ -- लाञ्थनम—La—Lanthanum/लँथॅनम
५८ -- सेरियम—Ce—Cerium/सेरियम
५९ -- प्रासियोडाइमियम—Pr—Praseodymium/प्रासियोडाइमियम
६० -- नियोडाइमियम—Nd—Neodymium/नियोडाइमियम
६१—प्रोमेथियम—Pm—Promethium/प्रोमेथियम
६२—सैमरियम—Sm—Samarium/सॅमॅरियम
६३—युरोपियम—Eu—Europium/युरोपियम
६४—ग्याडोलिनियम—Gd—Gadolinium/गॅडोलिनीयम
६५—टर्बियम—Tb—Terbium/टर्बियम
६६—डिस्प्रोसियम—Dy—Dysprosium/डिस्प्रोसियम
६७—होल्मियम—Ho—Holmium/होल्मियम
६८—अर्बियम—Er—Erbium/अर्बियम
६९—थुलियम—Tm—Thulium/थुलियम
७०—यिट्टरबियम—Yb—Ytterbium/यट्टरबियम
७१—लुटेटियम—Lu—Lutetium/लुटेटियम
७२—हाफ्नियम—Hf—Hafnium/हॅफ्नियम
७३—टाण्टलम—Ta—Tantalum/टँटॅलम
७४—टंग्स्टन—W -- Tungsten/टंगस्टन (जर्मन भाषाका शब्द 'Wolfram' से))
७५—रेनियम—Re—Rhenium/र्हेनियम
७६—अस्मियम—Os—Osmium/ऑस्मियम
७७—इरिडियम—Ir—Iridium/इरिडियम
७८—प्लाटिनम—Pt—Platinum/प्लॅटिनम
७९—सोना -- Au—Gold/ऑरम (ल्याटिन शब्द 'Aurum' से)
८०—पारा -- Hg—Mercury/ (ल्याटिन शब्द 'Hydragyrum' से)
८१—थैलियम—Tl—Thallium/थॅलियम
८२—सीसा -- Pb—Lead/प्लम्बम (ल्याटिन शब्द 'Plumbum' से)
८३—बिस्मथ—Bi—Bismuth/बिस्मथ
८४—पोलोनियम—Po—Polonium/पोलोनियम
८५—एस्टाटिन -- At—Astatine/अॅस्टाटिन
८६—रेडन—Rn—Radon/रेडॉन
८७—फ्रान्सियम—Fr—Francium/फ्रँसियम
८८—रेडियम—Ra—Radium/रेडियम
८९—एक्टिनियम—Ac—Actinium/अॅक्टिनियम
९०—थोरियम—Th—Thorium/थोरियम
९१—प्रोटैक्टीनियम—Pa—Protactinium
९२—युरेनियम—U -- Uranium
९३—नेप्ट्यूनियम—Np—Neptunium
९४—प्लूटोनियम—Pu—Plutonium
९५—अमेरिशियम—Am—Americium
९६—क्यूरियम—Cm—Curium
९७—बर्केलियम—Bk—Berkelium
९८—कैलीफोर्नियम—Cf—Californium
९९—आइन्स्टाइनियम—Es—Einsteinium
१००—फर्मियम—Fm—Fermium
१०१—मेण्डेलीवियम—Md—Mendelevium
१०२—नोबेलियम—No—Nobelium
१०३—लरेंशियम—Lr—Lawrencium
१०४—रथरफोर्डियम—Rf—Rutherfordium
१०५—डब्नियम—Db—Dubnium
१०६—सीबोर्गियम—Sg—Seaborgium
१०७—बोरियम—Bh—Bohrium
१०८—हसियम—Hs—Hassium
१०९—मेइट्नेरियम—Mt—Meitnerium
११०—डार्म्स्टेडशियम—Ds—Darmstadtium
१११—रन्टजैनियम—Rg—Roentgenium
११२—उनउनबियम—Uub—Copernicium
११३—उनउनट्रियम—Uut—Ununtrium
११४—उनउनक्वाडृयम—Uuq—Ununquadium
११५—उनउनपैन्शियम—Uup—Ununpentium
११६—उनउनहैक्षियम—Uuh—Ununhexium
११७—उनउनसैप्क्षियम—Uus—Ununseptium
११८—उनउनऔक्षियम—Uuo—Ununoctium

सन्दर्भ सम्पादन

  1. "अख्तर कै तैयार करल विश्व कै पहिला कोणीय पिरियाडिक टेबल". जागरण. नामालूम प्राचल |accessyear= की उपेक्षा की गयी (|access-date= सुझावित है) (मदद); नामालूम प्राचल |accessmonthday= की उपेक्षा की गयी (मदद)